Hoe lossen we het lerarentekort op? - WES 3

sienwerelts
22 apr 2022
8 minuten om te lezen

Mediaknipsel: Hoe lossen we het lerarentekort op? - Klasse

Het lerarentekort, je kan er niet aan ontsnappen. Op het nieuws, op café, op school… overal wordt erover gesproken. Ook al zou je oordoppen insteken, dan kan je er nog niet aan ontsnappen. Bovendien kom je hier in de realiteit steeds mee in aanraking.

Misschien weten jullie het, misschien weten jullie het niet, dat doet er eigenlijk niet toe, maar voorlopig doe ik nog weekendwerk in een café. Toevallig hebben de uitbaters een dochter die in het eerste middelbaar zit. Op een dag ben ik rustig glazen aan het spoelen als de uitbaatster naar mij komt… “Welke vakken geef jij nu weer?”… “Economie en Nederlands”…”Dan denk ik dat ik al weet waar jij kan beginnen, mijn dochter haar leerkracht Nederlands is weggevallen en ze heeft nu al een maand geen Nederlands gehad.”

Voor wie denkt dat die maand lang was, is er compleet naast. Ondertussen zijn we eind april. En gok eens? Nog steeds geen leerkracht Nederlands te bespeuren… Voor wie het dus nog niet wist, zo erg is het dus gesteld met het lerarentekort.

Gelukkig zijn er moedwillige leerkrachten die allemaal hun uiterste best doen om de leerlingen toch iets van Nederlands te geven. Zo krijgen ze elke week één uurtje Nederlands. De ene week van hun leerkracht muzische opvoeding, de andere keer van hun leerkracht lichamelijke opvoeding, dan springt de leerkracht wiskunde een uurtje bij. Vinden wij dat normaal? Moeten wij dat normaal vinden? Ik hoop dat iedereen nu vanachter zijn laptop luidkeels NEE roept. NEE, dat is niet normaal. NEE, dat is niet oké. En NEE, het is niet oké dat het zo ver is moeten komen.

Wil ik leerkracht worden?

Als toekomstig leerkracht ben ik oprecht bezorgd waar dit zal eindigen. Momenteel zit ik nog in de verkorte lerarenopleiding, maar als ik zie onder welke immense druk wij al moeten presteren (een beetje zelfmedelijden kan en mag af en toe eens) dan ben ik bezorgd. Wat als wij klaar zijn om te starten als leerkracht? Ga ik dat wel aankunnen? Ga ik dat bolgewerkt krijgen? Ga ik de voortdurende mopjes van de zogezegde hoeveelheid vakantie kunnen blijven slikken?

Het zijn allemaal vragen die ik mij al heb gesteld en jammer genoeg heb ik al vaak gedacht aan stoppen. Gelukkig zijn er dan je leerlingen: “Mevrouw! U straalt vandaag, vanwaar komt uw outfit? Mevrouw, wanneer hebben wij weer les van u? Mevrouw! Ik wil even zeggen dat u heel goed bezig bent. Mevrouw, bedankt voor alles.” en dan vallen al die bezorgdheden weg. Hiervoor doe ik het. Voor mijn leerlingen.

Proactief aan de slag

Er zijn ondertussen al 500 artikels geschreven en interviews gegeven over hoe het lerarentekort aangepakt zal worden. Maar wachten tot die oplossing komt, dat deed Jan Leenaerts (algemeen directeur van de basisschool Sancta Maria Leuven) niet.

“Starters zonder lerarendiploma brengen een frisse blik op onderwijs binnen, maar ze zijn natuurlijk nog geen leraren. Daarom geef ik ze in het begin een aangepast takenpakket, absoluut nog niet wat ik van een gekwalificeerde leraar verwacht. Ze krijgen veel coaching en starten met co-teaching om de basis van klasmanagement te leren. Dat vraagt veel van mijn team en weegt op onze school. Maar alles beter dan niemand voor de klas, toch?” -Jan Leenaerts

Hoe lossen we het op?

Om te weten hoe je iets moet aanpakken is het belangrijk om te weten wat de oorzaak is. En laat dat nu net het probleem zijn, er is niet één oorzaak. Niet één ding dat moet veranderen, maar verschillende zaken zorgen ervoor dat het onderwijs niet meer zo aantrekkelijk lijkt.

Hoe is het dan zo ver kunnen komen?

Er zijn twee belangrijke zaken die mee gezorgd hebben voor het lerarentekort.

War for talent

Allereerst is dit geen probleem van de onderwijssector alleen, we zien dat arbeidstekorten een probleem zijn van deze tijd. Er is gewoon een algemene krapte op de arbeidsmarkt. Zelf heb ik 9 maanden meegedraaid in een wervings-en selectiekantoor. De war for talent heb ik dus aan den lijve mogen ondervinden. Het was alle jobsites afneuzen naar potentiële kandidaten, mensen zoeken via LinkedIn, het was een echte strijd om de juiste profielen te vinden. Vroeger kon je als werkgever kiezen uit verschillende sollicitanten, nu mag je al tevreden zijn als je uit twee kandidaten kan kiezen.

Natuurlijk een kleine kanttekening het is niet alleen afhankelijk van het soort job, maar ook de regio speelt een rol.

Het imago

Het niet al te positieve imago van de leerkracht speelt zeker en vast een rol in het lerarentekort.Hoewel het lerarenberoep hoog scoort in het lijstje van beroepen waarin we vertrouwen hebben, is het imago van het beroep niet zo aantrekkelijk. Onderwijs zou een starre sector met weinig flexibiliteit zijn volgens de buitenwereld. Bovendien geeft Kelchtermans (professor KU Leuven) aan dat er op dit moment veel te veel verwacht wordt van de leraar. Daarbovenop starten er volgens haar minder leerkrachten omdat de werkonzekerheid voor startende leerkrachten desastreus is. En dan wordt er nog niet gesproken over moeilijke relaties met ouders, mondige leerlingen, etc.

Maar laten we daar niet te ver over uitweiden. Als eeuwige optimist kijk ik liever naar de oplossingen.

Oplossingen

Voor de rationele lezers: neen het is niet zo simpel als gewoon extra leerkrachten aannemen. Er zijn nu eenmaal geen leerkrachten. Voor Kelchtermans is er één ding wat zeker NIET gedaan moet worden: het afschaffen van de vaste benoeming. Voorstander, tegenstander, laten we dat allemaal even in het midden laten. Aan dat onderwerp alleen kan al een hele blogpost gewijd worden.

Klasse haalt verschillende oplossingen aan, deze kan je hieronder terugvinden.

a) Inzetten op zij-instromers

Verschillende hogescholen zetten extra in op zij-instromers door verschillende flexibele trajecten aan te bieden zoals afstandsleren of werkplektrajecten waarbij studenten werk, gezin en opleiding kunnen combineren. Odisee probeert het zelfs mogelijk te maken om een opleiding met betaalde stage én jobgarantie in ieders regio aan te bieden. Vind ik het idee erachter goed? Ja! Denk ik dat het een goed idee is? Nee.

Het imago van het lerarenberoep is niet al te best en ik denk dat bijna alle (toekomstige) leerkrachten kunnen meespreken van de oh-zo-grappige leerkrachtenmopjes. Na je examens twee weekjes vakantie? Hou je maar vast aan de takken van de bomen want dan ga je minimaal tien keer horen:

“Ja, ze moeten hun toch voorbereiden op het lerarenberoep zeker. Zo veel verlof, dat kan niet iedereen zomaar aan hoor.”

Door een betaalde stage aan te bieden, hoor ik nog meer mopjes aankomen. De reacties onder een post van HLN met verwijzing naar het artikel, kan jij je misschien ook al wel inbeelden.

b) Meer diversiteit in de leraarskamer

We verliezen te veel studenten tijdens de opleiding. Dat zijn vaak studenten met een migratie- of armoede-achtergrond, dyslexie of bijvoorbeeld een gezichts- of gehoorbeperking. Als we meer leraren én meer diversiteit in de lerarenkamer willen, moeten we ons extra inspannen voor deze risicostudenten. We geven ze meer coaching. – Ann Martin

Door het traject te verlengen, meer taal- en studieondersteuning, meer werkervaring en minder studiepunten willen ze hun slaagkansen vergroten. Natuurlijk kent de draagkracht van de lerarenopleiders ook grenzen. In theorie klinkt het als muziek in mijn oren, maar ik vrees dat dit in praktijk moeilijk gaat worden. Om dit traject te kunnen aanbieden en draagbaar te houden voor de lerarenopleiders zouden zij extra collega’s moeten krijgen… en laten die er nu net niet zijn.

In grootsteden zijn er initiatieven zoals Teach for Belgium, de Baobab en de Diverse Lerarenkamer die de diversiteit binnen schoolteams willen vergroten.

Teach for Belgium slaagt er al enkele jaren in om leraren in spe met migratieachtergrond aan te trekken. De organisatie zoekt knelpuntleraren voor stadsscholen. Eigenlijk zoeken ze niet meteen leraren, maar eerder mensen die zich willen engageren rond ongelijkheid. Zij starten dan in een school, omringd door vorming en begeleiding.

De Baobab richt zich eerder tot de kleuterleerkracht en begeleiden anderstalige zij-instromers via een combinatie van werkplekleren en studeren naar een job in de kleuterklas.

Het project De Diverse Lerarenkamer ondersteunt eerder leraren en studenten met een migratieachtergrond in de lerarenopleiding. Weetje: De Diverse Lerarenkamer ondersteunt ook leerlingen met migratieachtergrond die nog in het secundair zitten.

c) Stille reserves aanspreken

Ik hoor enkele van jullie al denken: gaan we echt mensen ronselen? Soort van. Zo ver is het voorlopig nog niet gekomen, maar personen met een pedagogisch diploma die niet voor de klas staan, of leraren die deeltijds werken worden, benaderd om de tekorten op te vangen.

Zo gaat de GO! scholengroep Gent in een samenwerking met VDAB, werkzoekenden met een pedagogisch diploma die ooit afhaakten als leraar, opnieuw motiveren voor het onderwijs. De kandidaat-leraren die ze daar vonden worden in vier maanden klaargestoomd om aan de slag te gaan.

Voor diegene die nu denken dat dit de domste zet ooit is, er is nagedacht over dit initiatief. De reden waarom die persoon is afgehaakt wordt onder de loep genomen en daar wordt een oplossing voor gezocht. Kwijnde een kandidaat weg omdat lesgeven een eenzame job is, dan zoeken zij een school die inzet op co-teaching of teamgevoel.

Ook al ben ik zelf geen fan van het echt gaan ronselen van mensen, denk ik toch dat dit voorlopig één van de beste oplossingen is. We moeten roeien met de riemen die we hebben, hoe opdringerig het ook kan overkomen, we moeten iets proberen om het tekort op te lossen.

d) Duale leerkrachten inschakelen

Het kan misschien gek klinken, maar eigenlijk is het niet meer dan logisch. Professionals die naast hun job ook leraar willen zijn, je kan toch geen betere mensen hebben. Ze hebben hun pedagogisch diploma en hebben een verregaande vakkennis. Bovendien kunnen zij elke les nieuwe ervaringen om te delen.

Laat ons eerlijk zijn, wie kan leerlingen uit de richting verkoop de beste verkooppraatjes leren? Een echte verkoper natuurlijk! Verkopers die hier zelf nog actief mee aan de slag gaan, de beste ervaringsdeskundigen dus.

e) Reorganisatie lerarenberoep

Misschien hebben jullie het onlangs opgevangen: het idee om nieuwe leerkrachten te laten toetreden tot het onderwijs zonder pedagogisch diploma. Een idee dat door veel leerkrachten niet geapprecieerd kon worden.

Een andere idee dat op tafel ligt is het kunnen mee doornemen van de anciënniteit voor verschillende vakken. Juridisch gezien is dit mogelijks wel een gevaarlijke piste aangezien oude en nieuwe zij-instromers dan op een andere manier behandeld worden.

Ik begrijp dat het een gevoelig punt kan zijn, maar laat ons eerlijk zijn: niets is nog hetzelfde als tien jaar geleden. En om problemen op te lossen, moeten er nu eenmaal veranderingen doorgevoerd worden.

f) Lerarenberoep veranderen

Klinkt het drastisch? Ja. Is het echt drastisch? Nee.

Allereerst zou de job van leerkracht anders verkocht kunnen worden. Een leraar staat al lang niet meer enkel en alleen voor de klas. Toch is dat wel het beeld dat potentiële studenten en ouders in gedachten hebben. Een leraar is een spilfiguur die kan netwerken, iemand die een leven lang leert, veerkrachtig en flexibel is met aandacht voor de relatie met leerlingen. Een heleboel meer dus dan ‘lesgeven’. Spreek daarom niet meer van ‘lesgeven’, maar van ‘leraar zijn’.

Spreek daarom niet meer van ‘lesgeven’, maar van ‘leraar zijn’.

Geen promotie? Dat is iets wat je vaak hoort: een leraar kan geen promotie maken. Een leraar heeft geen vlakke, maar een flexibele loopbaan met heel wat mogelijkheden voor horizontale promotie. Niet iedereen wil altijd opklimmen op de ladder, sommigen willen verder groeien naar een andere gelijkwaardige functie. En laat ons eerlijk zijn, in het onderwijs is geen enkele dag hetzelfde. Afwisseling genoeg dus!

Mijn mening?

Ben ik ervan overtuigd dat deze alternatieven het lerarentekort op korte termijn gaan oplossen? Nee.

Ik denk dat we het lerarentekort op korte termijn moeten opvangen door eventueel oud-leerkrachten tijdelijk weer in te zetten zolang de maatregelen op lange termijn nog niet het gewenste rendement opbrengen.

Ik denk dat we voornamelijk gaan moeten inzetten op twee doelgroepen. Enerzijds de zij-instromers die met een verkort traject relatief snel aan de slag kunnen. Anderzijds de leerlingen die zelf in het zesde middelbaar voor de keuze staan. Dan is het natuurlijk nog de vraag hoe we hen gaan kunnen overtuigen.

De campagne van de Vlaamse Overheid vind ik alvast een stap in de goede richting! (Hier kan je hem bekijken.) Maar dit is nog maar een kleine stap in de goede richting, we moeten nog een lange weg afleggen om de lerarenpoel weer bij aan te vullen. De oplossing gaat naar mijn mening niet in één maatregel zitten, maar in een hele reeks maatregelen die het lerarenberoep voor het grote doelpubliek weer aantrekkelijk maken.